Туган телләрне саклап калу мәсьәләсе – хәзерге вакытта иң актуаль, иң җитди проблема булып тора. Милләтне, аның телен саклап калу өчен яшь буыннан да, һичшиксез, Тукайлар, К.Насыйрилар, Н.Исәнбәтләр һәм татар әдипләренең эшен дәвам итүчеләр чыгарга тиеш.

XX йөз башында татар әдәбиятында яңа иҗади юнәлешләр һәм әдәби ысуллар барлыкка килә. Моңарчы яшәп килгән жанрлар камилләшә, әдәбият мәйданында яңалары пәйда була, әсәрләрнең тематикасы киңәя, вакыйгаларны сәнгатьчә мавыктыргыч һәм кызыклы итеп тасвирлау төп урын ала, әдәби тәнкыйть әдәбиятның зарури бер өлешенә әверелә.

Элек-электән сәясәтчеләр буйсынган халыкларны ассимиляцияләүне (бер халыкны тел һәм гореф-гадәтләр ягыннан икенче халыкка якынайту, әйләндерүне) аларның телен юкка чыгарудан башларга кирәклекне яхшы аңлаганнар. Шуңа күрә дә татар халкы, аның фидакарь уллары – Шиһабетдин Мәрҗани, Каюм Насыйри, Риза Фәхретдин, Габдулла Тукай, Гаяз Исхакый, Мирсәет Солтангалиев, Әбрар Кәримулин һәм башка бик күпләр – милләтне, телне саклап калу өчен күп гасырлар дәвамында көрәш алып баралар.

Каюм Насыйри татар теле гыйлемен үстерүдә hәм сүзлекләр төзүдә әhәмиятле эшләр башкара. Татар теленең аңлатмалы сүзлеген төзи, русча-татарча, татарча-русча сүзлекләр бастырып чыгара. Математика, география, грамматика фәннәреннән киң массага аңлаешлы терминнар булдыру өчен тырыша. Татар теленең фәнни-терминологик эшенә күп хезмәт куя. Ул татар теленең үз җирлегенә нигезләнгән терминнарны булдыру белән беррәттән, халыкара гомуми терминнарны русча кулланылганча алу ягында була.

Тел – укыту, тәрбия бирүнең, милли үзаңны үстерүнең төп предметы. Нәкъ менә шуңа күрә дә “олуг мөгаллим” төп игътибарын телгә юнәлтә. “Татар теле ул – урам теле, ломовойлар теле, әдәби гыйльми тел булырга сәләте юк аның”, дигән карашлар яшәгән заманда, К. Насыйри халкыбызның туган телен кайнар яклап чыга: “Ялган, яла бу! Без – татарлар, телебез – татар теле, мөстәкыйль һәм төзек кагыйдәле камил тел. Бүтән телләрдән бер дә ким түгел, эшләмәгәнлек сәбәпле генә ул шулай артта калган”, – дигән ялкынлы фикерләре белән эш алып бара. Татар теленең фән теле була алуын, моңа аның тулы хакы һәм мөмкинлекләре барлыгын исбат итә.

Телсез милләт була да алмый. Менә шул күзлектән караганда, телебезне үстерүдә, мили аңыбызны саклауда әдәбият әһәмиятле роль уйный.

Тукайлар, Исхакыйлар заманында сөйләм теле белән китап теле шактый ук якынлаша, ягъни мәктәп, мәдрәсәләрдән укып чыккан кешеләрнең артуы нәтиҗәсендә, шулар аша сөйләм телгә дә китап сүзләре дә күп керә башлый. Бу әйбәт күренеш – сөйләм белән китап теле бер-берсен шулай баетырга тиеш тә. Әйе, безнең алдынгы кешеләребез рус һәм Европа культурасына омтылганнар, иллә-мәгәр телебезне дә, мәдәниятебезне дә руслаштыру өчен түгел. Киресенчә, саф үз телебездәге милли мәдәниятне үстерү өчен булган ул омтылыш. Һәм татар халкы кыска гына вакыт эчендә бу максатына ирешә дә. Әдәби телебез сафлана, чарлана, гарәпчәлектән шактый арына, ләкин кирәк кадәресе сакланып кала да. Рус культурасыннан файдалану көчәйсә дә, телебезне рус сүзләре белән чүпләүгә юл куелмый. Рус сүзләрен күп кыстырып сөйләргә яратучылардан әдипләребез әче көләләр.

Хәзерге “руслашу” тенденциясе сакланса, үз телен югалткан, тик татар дигән исеме генә калган бер халыкка әверелмәбез микән?