Тугызынчы класста укучы баланың әнисе: “Ата-аналар җыелышыннан кайттым да еладым“, – дип сөйләде. Елауның төп сәбәбе – ел ахырында укучылар тапшыра торган Дәүләт йомгаклау аттестациясе.

Әни кеше алдагы ел имтиханы өчен генә түгел, 11 класс­тагы ике елдан соң көтеләчәк сынау өчен дә борчыла. ДЙА (русча әйтсәк, ГИА) артык куркыныч түгел, чөнки анда тәр­типләр йомшаграк, күче­рәсе килгән барлык балага да киң мөмкинлекләр тудырыла. Ә менә БДИ (ЕГЭ) бераз кат­лау­лырак. Баланың киләчәк язмышын хәл итәргә тиешле бу имтихан турында яңалык­лар Мәс­кәүдән явып­мы-ява. Рособр­надзор җитәк­челеге, Мә­гариф һәм фән министрлыгы түрә­ләре атна саен нинди дә булса бер яңалык хәбәр итми калмыйлар. Соң­гы көннәрдә генә министр Ливанов та, Рособр­надзор җитәкчесе Крав­цов та иң югары даи­рә­ләр алдында чыгыш ясап: “Күчерергә ирек бир­мәбез“, – дип ышандырдылар. Янаулар, куркытулар Мәс­­кәүдән төбәкләргә сәгате белән килеп җитә хәзер. Укытучылар һәм мәктәп директорлары, җы­елышлар җыеп, үз күңел­лә­рендәге шомны әти-әни­ләргә күчерергә тырышалар, соң­гылары исә, өй­гә кайтып, балаларны куркытырга тиеш була. Тәҗри­бәсез әниләр елый­лар инде кайтып, бала­ларның йө­рәге дә тыныч түгел. Бернигә дә кирәкмәгән бу психоз җәйгә кадәр дәвам итә. Язгы якта ситуация бераз үзгәрә: класс җи­тәкчеләре җыелышларда инде әти-әни­ләргә урлашу юлларын өйрә­тә башлыйлар, чөнки инде ул чакта чыбыксыз телефоннар аша вәгъдә ителгән каты­лык­ның булмаячагы, түрәләр­нең янауларын оныта төшә­чәкләре турында рәсми булмаган хә­бәрләр килеп җитә. Әйтик, узган ел телефоннар томаланачак дип язга кадәр шаулады­лар-шау­ла­дылар да, имитихан алдыннан бары­сының да искечә калачагы мәгълүм булды. Мин әти кеше буларак май аенда катнашкан җые­лыш­ларда класс җитәк­чесе инде әти-әниләргә баланы имтиханга телефонсыз керт­мәскә дип катгый күрсәт­мә­ләр бирә иде.

Быел Мәскәү вәгъдә ит­кән катылыклар нәрсә­дән гыйба­рәт? Өзеп үк әй­телмәсә дә, металл эзләгеч рамкалар куелачак, телефоннар томаланачак дигән вәгъ­дә бар. Видеокамералар өчен 350 миллион сум акча бүлеп бирелде инде, шуңа күрә күзәтү булуы ихтималлыгы югары дәрә­җәдә. Имтиханда шушы ике техник чара гына да тәртип урнаштыра ала. Җәмә­гать күзәтү­челә­ренең беркайчан да андагы урлашуларга аркылы төш­кән­­нәре юк. Мәгариф турындагы яңа закон хәзер әти-әниләргә дә күзәтүче булырга мөмкинлек бирә. Күзә­тү­че­ләр­нең исә вә­каләтләре арттырыла. Алар хәзер имтихан эш­лә­рен тикшергәндә дә карап тора алачаклар. Бу яңалык гадел­лекнең артуына китерми, ми­немчә. Киресен­чә, имтихан эшен тик­ше­рүчеләр белән әти-әниләр арасындагы контактны җи­ңеләйтеп, баллар сату-алу конвейерын көйләп кенә җи­бәрәчәк. Авылдагы сыер савучы башкалага күзәтүче булып барыр микән, ә менә vip-әти-әни­ләр өчен менә дигән мөм­кинлек бу. Рособр­надзор җи­тәк­чесе алдагы елларда ук “С“ өлешен тик­шергәндә, экспертлар риш­вәт түләгән әти-әни­ләрнең балаларына балларны күтәр­гәннәр, башкаларныкын исә төшер­гән­нәр дип рәсми рәвештә чыгыш ясады. Министр Ливанов алдагы җәйгә исә “С” өлешен тикше­рү аралаш булачак, ягъни Чиләбе экспертлары Дагстанда, дагстанлылар Чилә­бедә эшләя­чәк, дип белдерде. “Матема­ти­каның ку­шы­лучылар­ның урынын алыштыру сумманы үзгәрт­мәячәк“ дигән элементар законы бу очракта да гамәлдә калачак: Чиләбедә ришвәт алган белгеч, Дагстанга барып кына сатылудан баш тартыр дип уйлау – артык беркатлылык ул. “С” өлешен тикшерү вакытында тәртип бозулар бар, тик алар массакүләм түгел. Виплар гына балаларына балл өсти алалар бу этапта. Аннан соң “А“ һәм “В“ өлешләрендә хаталар күп булса, өченче өлешнең баллары белән генә ерак китеп булмый, түләнгән риш­вәтләр файда бирми. Тест өлешен исә компьютер тик­шерә һәм анысы инде, тәҗ­рибә күрсәткәнчә, гадел була. Димәк, имтихан барышында тәртип урнаштырылса, “С“ өлешендәге аз санлы карак­ларга, бәлки, түзеп тә булыр иде. Имтихан алу пунктларында исә гаделлекне видеокамера күзәтүеннән һәм телефон томалагычлардан башка урнаштырып булмый. Башка барлык бюрократик киртә­ләрне дә ришвәт ярдәмендә бик җиңел әйлә­неп узалар. Мәгариф җи­тәк­челәренең сатылуы, педа­гогларның әх­лакый түбән­леккә төшүе – бик кызганыч һәм әр­неткеч күренеш, әмма чынбарлык шундый: ул күренеш хәзер массакүләм. Мәскәү Дәүләт универси­тетының икътисад факультеты деканы Александр Аузан: “Безгә хәзер БДИда 90 балл җыйган һәм аттестаты начар булган абитуриентлар килә башлады.

1300 абитуриент без биргән өч мәсьәләне дә чишә алмады. Миңа Кавказ дип әйтеп тормагыз, без тикшердек: алар арасында мәс­кәүлеләр дә бар иде“, – ди. Кравцов та соңгы чы­гыш­ла­рының бер­сендә тәр­­тип бозу­ларның барлык төбәк­ләрдә дә пропорциональ бү­ленүен әйтте. Быел җәй үткән имтихан нәти­җә­сендә меңнән артык кеше – административ, 408 кеше – дисциплинар, 5 иң явызы исә җи­наять җавап­лылыгына тар­­тылган. Җәза тиеш, билгеле, тик аның урынына урлашу юлларын томалау яхшырак бит инде. Укыту­чы­сы­ның яисә класс җитәк­че­сенең котыртуына бирелеп, имтиханга телефон бе­лән кергән һәм, тотылып, аттес­татсыз калган, те­ләгән вузына керә алмаган балаларны чын күңелдән кызганам мин. Телефон томаланса, үз мәнфә­гатьләрен кай­­­гырткан оятсыз педагоглар балаларны карак­лыкка этәрә алмаслар иде. Имтихан барышында мәктәп­ләр алдында куып чыгарылган ба­лаларның күз яшьле драмалары да уйналмас иде.

Имтиханнар алдыннан бер ел тирәсе әти-әниләр һәм ба­лаларның йөрәген боза торган психоздан котылу юлы да бар. Бердән, курку һәм стрес­сның 99,9 проценты урлашканда тотылу ихтималлыгын уйлап барлыкка килә. Бу инде сыналган нәрсә: карак тыныч яши алмый. БДИны бирә алмаслык укучылар исә күп тү­гел. Имтиханны бары тик те­ләгән укучылар гына һәм гадел атмосферада тапшырсалар, депрессиягә бө­тенләй урын калмый. Имтихан алдыннан дулкынланулар булачак, әлбәттә. Тик анысы – кыска вакытлы һәм үтә торган нәрсә. Югары уку йортына кергәндә, моңарчы гел имтихан тапшырылды. Массакүләм психоз юк иде. Белоруссиядә әле дә шулай ул. Тестлы имтиханны бары тик вузга керергә теләү­че­ләр генә үтә. Имтиханны мәк­тәп укытучылары да, югары уку йортлары да алмый, бө­тен­ләй башка принцип бе­лән тупланган комис­сияләр эшли. Урлашуга да юл куелмый.

Бездә исә ел саен гауга кубарып, җитәкчелекнең абруен төшереп үткәрәләр имтиханны. Балалар да гаделсезлек мәктәбен үтеп, ришвәткә һәм ялганга остазларыннан өйрә­неп чыгалар зур тормышка. Соңыннан моның тис­кәре нәтиҗәләре озак еллар буе үзен сиздерә. Хәзер вак авыллардан база мәктәплә­ренә килеп укучыларны икенче төрле “имтихан“ да көтә башлаган: зур авыллар мәктәп­ләрендә мәк­тәп рэкеты барлыкка кил­гән. Моның шулай булачагы кө­телә иде инде. Җыелышта бу турыда да сүз булган. Өйгә кайтып елаган ананың күз яшьлә­ренең тагын бер сәбәбе менә шул. Мәктәптә – рэкет, имтиханда – рэкет, ничек тү­зәрсең моңа?

Чыганак: http://vatantat.ru