Кичә ТР Дәүләт Советының Мәдәният, фән, мәгариф, милли мәсьәләләр комитеты утырышы булып узды. Анда берничә мәсьәлә кү­тәрелде. Утырышта “РФ Халыклары телләре турын­да”гы РФ Законына үзгә­решләр кертү турында”гы Федераль закон проектына киңрәк тукталдылар. Мәсьәлә шактый катлаулы. Бу уңайдан комитет рәисе Разил Вәлиевкә мөрәҗәгать иттек.

– Милли мәсьәлә иң четерекле проблемаларның берсе. Бигрәк тә тел өлкәсендә. Рос­сиянең соңгы вакытта милли мәсьәләләр буенча стратегиясе кабул ителде, проектлар, программалар эшләнә. Ләкин аларның берсе дә милләтләр файдасына түгел. Моннан берничә ел элек 309 нчы закон кабул ителде. Ул турыдан-туры милли мәгариф­нең дә­рәҗәсен түбән төшерү өчен эшләнгән закон булды. Ул РФ Консти­туциясенә каршы ки­лә. Стра­тегиядә дә Конститу­циягә каршы килгән урыннар күп. Анда “Россия милләте” диел­гән. Андый мил­ләт була алмый. Конституциядә “Рос­сиянең күпмилләтле халкы” дип язылган. Монысы дөрес. Әмма законнарда, программада башка төрле формада языла. РФ Дәүләт Думасында тагын бер закон проекты эшләнде. Ул “РФ Халыклары Телләре турында”гы законга үзгәрешләр кертү турында” дип атала. Ул безгә ял вакытында килде. Нишләптер четерекле законнар депутатлар ял иткән вакытта, август аенда җибәрелә. 309 нчы белән дә шулай булган иде. Анда милли телләрне кысрыклау тәкъдим ителә. Моңа кадәр Конституциядә телләр 3 дәрә­җәдә бирелә иде. Беренчесе, Россиянең дәүләт теле – рус теле.

Икенчесе, Россия милли республикаларының дәүләт теле. Татарстанда ул – татар, Башкортстанда – башкорт теле. Өченчесе – туган телләр. Яңа закон проектында төбәк­ләрнең дәүләт телләре түбән­рәк төшерелә. Алар гадәти туган телләр белән бертигез статуста итеп билгеләнә. Матбугатка кагылышлы бик тә сәер тәкъдимнәр бар. Бөтен матбугат чаралары рус телен­дә бастырылырга, тапшырылырга тиеш. Әгәр милли телдә тапшырыла, языла икән, алар­ның сүзгә-сүз рус телендә­ге­сенә туры килүе шарт. Радио, телевидениедә тапшырылганда хәтта интонация дә туры килергә тиеш. Әгәр дә кемнең дә булса фамилиясе яки вакыйга кычкырып әйтелсә, аны татарча да шулай ук итеп әйтергә кирәк булачак. Әк­рен әйтелсә, әкрен әйтелергә. Бу – бернинди дә кысага сыймый торган нәрсә.

Моңа кадәр судларда, хокук саклау органнарында туган телләрдә чыгыш ясый, таләп­ләрне куя идек, гариза яза ала идек. Яңа закон проектында болар бөтенләй юк. Федераль судлар рус телендә генә эшләргә тиеш булачак. Мондый урыннар бик күп. Бүгенге законнар буенча рус һәм татар телләре дәүләт тел­ләре буларак тигез укытыла. Әгәр бу закон кабул ителсә, рус теле ике төрле: дәүләт теле һәм туган тел буларак укытылырга тиеш булачак. Ул вакытта дәресләрне каян ала­сың? Билгеле, башка фәннәр кыскартылачак, бу татар те­ленә китереп сугачак дип шикләнәбез. Бу – туган тел­ләрне кысрыклауны күздә тотып эшләнгән закон проекты. Без моның белән һич кенә дә килешергә уйламыйбыз. Комитетыбыз, аны якламыйбыз, хупламыйбыз, дигән карар чыгарды. Без аны Дәүләт Советы сессиясенең көн тәрти­бенә кертәбез, ул хакта фикер алышачакбыз. Карарны Россия Дәүләт Думасына, ил җитәкчелегенә җибәрәчәк­без, – дип җавап бирде жур­налистларның соравына комитет рәисе Разил Вәлиев.

Чыганак: http://www.vatantat.ru